Kun je burgerparticipatie op een betekenisvolle manier gebruiken bij gemeentelijke bezuinigingen? In deze blog beschrijf ik hoe een complex onderwerp, zoals het bezuinigen op de zeer gewaardeerde gemeentelijke zwembaden, zich goed kan lenen om samen met de samenleving aan te pakken. Maar dat gaat niet met alleen goed informeren of door een klankbordgroep in te stellen. Het gaat erom dat burgers ook echt de gelegenheid hebben en de ruimte krijgen om mee te praten en mee te werken aan een oplossing, en om een gezamenlijke visie hoe de toekomst van het zwemmen er dan uit ziet.
Zwembaden Mijn huidige opdracht gaat over de vier zwembaden van de gemeente Twenterand, drie buitenbaden en het binnenbad De Stamper in Vriezenveen. Het zijn – voor zwembadbegrippen – baden op leeftijd, rond de 40 jaar geleden gemaakt, waardoor de totale boekwaarden lager zijn dan de gezamenlijke onderhoudskosten. Het jaarlijks exploitatietekort is gestaag gestegen, tot ongeveer 1 miljoen Euro in 2010. Ook de bezoekersaantallen dalen en de verwachting is dat deze daling de komende jaren doorzet. Er is aanzienlijk concurrentie van zwembaden in de omgeving van Twenterand, zeker wat betreft het binnenbad. Ten slotte hebben de demografisch ontwikkelingen ook invloed op het gebruik van de voorziening zwembaden – Twenterand gaat krimpen.
Nog wat kerncijfers: aantallen inwoners (gemiddeld de helft van andere gemeenten), de hoeveelheid zwemwater (twee keer zoveel als andere gemeenten) en hoe vaak de zwembaden gebruikt worden (even vaak als in andere gemeenten). Voldoende redenen om aan de slag te gaan met de zwemvoorzieningen.
Kernendiscussie Natuurlijk hebben de vier kernen van Twenterand ieder hun eigen zwembad. Het binnenbad mag dan in Vriezenveen staan, het toeristisch interessante Den Ham heeft het karakteristieke buitenbad De Groene Jager. En de Zandstuve in Vroomshoop en de Plump in Westerhaar-Vriezenveensewijk zijn op zomerse dagen afgeladen. Maar belangrijker nog – de zwembaden zijn onderdeel van de cultuur en identiteit van de verschillende kernen en daar ga je als gemeente niet zomaar tussen kiezen. Twenterand is een nog jonge fusiegemeente (2001) van Den Ham en Vriezenveen, waardoor er door het bestuur en gemeenteraad goed gekeken wordt of alle kernen wel even goed voorzien worden. Of, zoals in de zwembaden discussie, allemaal de pijn van de bezuinigingen voelen. Niet NIMBY maar kom niet aan mijn zwembad, zo lijkt de stemming.
Werkgroep Zwembaden In 2006 lukt het de politiek niet om tot een oplossing te komen, maar het huidige college en raad vinden nu dat er niet langer gewacht kan worden. Samen met bureau Andres cum suis worden nu drie scenario’s opgesteld over de toekomst van het zwemmen in Twenterand en de mogelijkheden op tot bezuinigingen te komen. Samen, want de scenario’s worden eigenlijk gemaakt door een Werkgroep van ongeveer 25 Twenteranders.
Het is een vorm van beleidsparticipatie, waarbij de deelnemers aan de Werkgroep de comakers van het advies zijn. Maar tegelijkertijd komen er in de Werkgroep ook allerlei ideeen en voorstellen op om meer gebruik te maken van de samenleving in de kernen en in Twenterand. Bijvoorbeeld door een PPS constructie aan te gaan met een lokale ondernemer / ontwikkelaar voor het ontwikkelen van een nieuw binnenbad. Of door het buitenbad De Groene Jager (maar ook andere bestaande baden) aan te bieden aan de markt of aan de lokale kernsamenleving voor beheer en exploitatie.
In de Werkgroep zijn niet alleen de kernen vertegenwoordigd, ook zitten er mensen in uit belangengroepen als de zwemverenigingen en het doelgroepzwemmen (o.m. voor gehandicapten). Maar ook geinteresseerde en betrokken burgers, die vooral zwemmen als basisvoorziening in stand willen houden. De Werkgroep kent een evenwichtige samenstelling en is niet ingedeeld naar evenredigheid van aantal kernen.
Mei 2011 In de eerste bijeenkomst half mei is afgesproken dat besluiten genomen worden door hoofdelijk te stemmen, en je kunt alleen stemmen als je er bent. Ook is de manier van informatie verstrekken afgesproken, namelijk door gebruik te maken van het digitale instrument Dropbox, waar alle (maar dan ook echt alle) informatie en beleidsstukken van gemeente en bureau Andres cs opgeplaatst is. De deelnemers kunnen hun bevindingen daar ook zelf op kwijt, om zo te delen met de anderen. Er is geen geheimhouding, iedere deelnemer mag gedurende het traject met iedereen overleggen of informatie doorgeven, ook buiten de Werkgroep. Dus alle soorten 1-2 tjes en coalities mogen gemaakt worden, en dat is natuurlijk ook volop gebeurd.
Juni 2011 Tijdens de tweede bijeenkomst half juni heeft bureau Andres cs de resultaten van de enquetes onder inwoners en gebruikers gepresenteerd, evenals de technische en financiele situatie tot en met 2010. Ook kregen de Werkgroepdeelnemers inzicht in hoe zelf scenario’s te maken. Met welke criteria moet je dan rekening houden? Een belangrijk deel van de avond ging echter op aan het stemmen over de inzendingen van de Prijsvraag Toekomst Zwembaden.
Prijsvraag Toekomst Zwembaden Aan deze Prijsvraag konden alle inwoners van Twenterand mee doen. We vroegen hen om ideeen en voorstellen over: (a) de toekomst van het zwemmen in Twenterand, (b) de mogelijkheden om de tekorten op de exploitatie te verminderen, en (c) de mogelijkheden om meer inkomsten of extra opbrengsten te generen. Het leverde meer dan 40 inzendingen op en vier prijswinnaars. De Prijsvraag was bedoeld voor inspiratie voor de deelnemers van de Werkgroep, ofwel hun mede-inwoners hebben actief meegeholpen om de Werkgroep tot drie toekomstrichtingen te brengen.
Juli 2011 Afgelopen maandagavond was de derde bijeenkomst, waar alle voorstellen, ideeen, beleidstukken en andere informatie verwerkt zijn door de Werkgroepleden, en waar uiteindelijk 9 ontwikkelingsrichtingen op de agenda stonden. Nadat alle indieners hun voorstellen kort toegelicht hadden, zijn de deelnemers met elkaar in discussie gegaan en zijn er door samenvoegen en combineren drie scenario’s uitgekomen. Een scenario waarbij er geen binnenbad meer in Twenterand is maar wel vier buitenbaden, een scenario met alleen maar een nieuw binnenbad en geen buitenbaden, en een laatste met een nieuw binnenbad en een bestaand buitenbad. Hoewel het scenario met alleen maar buitenbaden niet op een meerderheid van de Werkgroep kon rekenen, is het wel een volwaardig en interessant scenario.
De echte vuurproef was twee dagen later, op afgelopen woensdagavond. Eerst zijn de uitkomsten van de Werkgroep gepresenteerd en bediscussieerd met de groep geinteresseerde inwoners. Daarna was het de beurt aan de gemeenteraad.
Informeren van de gemeenteraad In deze Raadsinfo kon de gemeenteraad kennis nemen van de drie scenario’s en het werk van de Werkgroep. Maar eerst kwam de kernendiscussie en de samenstelling van de Werkgroep aan de orde. Want waren alle kernen wel in gelijke mate vertegenwoordigd? De werkelijke vraag had moeten zijn, is de wijze van samenstellen van de Werkgroep van wezenlijke invloed geweest op het uiteindelijke resultaten, namelijk drie realistische scenario’s voor de zwembaden in Twenterand? Andersom gesteld – had een evenredige vertegenwoordiging in de Werkgroep een resultaat gehaald met dezelfde hoge kwaliteit? Ik denk dat juist door evenwichtig in plaats van evenredig als uitgangspunt te nemen de gemeente Twenterand volop gebruik heeft kunnen maken van de kwaliteiten en talenten van haar inwoners. Een goede lering voor andere complexe trajecten!
Wel bezuinigen! De discussie met de gemeenteraad gaf ook een ander inzicht. Niet alleen werd het scenario met alleen buitenbaden niet serieus genomen, ook vond een aantal gemeenteraadsleden dat er meer vernieuwende en inspirerende scenario’s gemaakt hadden moeten worden. Zo werd de winnaar van de Prijsvraag aangehaald die voorstelde om een nieuw binnenbad te clusteren met allerlei andere sportaccommodaties en zo een groot sport en beweeg gebied te maken. Natuurlijk had de Werkgroep gebruik gemaakt van deze input maar ook heel scherp gekeken naar de bezuinigingsopgave, iets dat de gemeenteraadsleden even uit het oog verloren.
Stuurgroep en verder De drie scenario’s worden komende week aan de bestuurlijke stuurgroep voorgelegd voor verdere doorrekening door bureau Andres cs. Dat gebeurt deze zomer, waarna de compleet gemaakte scenario’s weer in de Werkgroep komen. Bureau Andres cs is al 15 jaar werkzaam op het gebied van zwembaden in gemeenten en heeft nog nooit zo’n traject van burgerparticipatie mee gemaakt. Ook zij zijn erg onder de indruk van het resultaat van de Werkgroep Zwembaden, zowel wat betreft de inzet van de deelnemers, die ook zelf onderzoek gedaan hebben, als de mate van detaillering van de ingediende 9 voorstellen. Ook het besef bij de Werkgroep dat het om bezuinigingen gaat en de manier waarop dit verwerkt is in de scenario’s heeft veel bewondering opgewekt. Ik ben erg trots dat ik zo’n groep mensen mag begeleiden!